Gewenning, Grapjes en de Ghotla
Blijf op de hoogte en volg Diede
27 Augustus 2017 | Botswana, Selebi-Phikwe
Hallo allemaal,
Inmiddels ben ik hier alweer 2 weken en het voelt alsof ik al heel lang weg ben. De meeste aspecten van het Botswaanse leven beginnen langzaam te wennen, maar ik blijf me nog dagelijks verbazen over hoe dingen hier gaan. De bevolking begint ook heel langzaam aan me te wennen, ik word nog evenveel aangestaard, maar wel iets minder nageroepen (score!). Verder moet ik nog heel hard wennen aan mijn plotselinge stabiele leventje, ik werd vandaag zelfs spontaan om kwart voor 6 wakker (!!!) terwijl ik graag wilde uitslapen. Botswaanse moeders roepen hun kinderen namelijk standaard op standje luchtalarm, en dan het liefste lekker dicht bij mijn raam. Tel daar de wekker van de buren bij op (een hele luide haan), hier en daar een wild dier met een harde koebel en spelende kinderen en je snapt dat mijn ochtenden vroeg starten.
Voor de rest is mijn dagindeling ook lekker voorspelbaar. Naar het project lopen (waar ik standaard te laat ben omdat iedereen tegen me praat, maar dan vaak nog steeds de eerste ben), daar aan het werk, met veel kletspauzes met koffie en 3 koekjes (Hollanders zijn gierig, ik zeg het je haha). Verder volgen random bezoekjes aan willekeurige mensen en plekken en dan ergens tussen half 5 en kwart over 5 weer richting huis. Daar even kletsen met de host en eventueel langs wippende buurvrouwen en dan is het tijd om te koken. Mijn host vraagt nog elke dag heel schattig “Wat zullen we eten vandaag?” terwijl we allebei weten dat als er gisteren geen pap of kip was, dat vandaag wel op het menu staat. Desondanks zijn er kleine veranderingen merkbaar, ik heb namelijk paprika geïntroduceerd waar ik vooral zelf heel gelukkig mee was en hij iets wat iets te veel leek op mos (vice versa). Na het eten verplaatst hij van een tafeltje naar de bank en dat is het teken dat we thee gaan drinken. Laatst at hij zijn eten op de bank en was ik geheel van mijn à propos. Dit alles gebeurd vaak zwijgend onder het genot van het Botswaanse journaal (waar hij aan mij uitlegt wat er gebeurd) waarna hij om 8 uur naar bed gaat.
Diepgaande gesprekken blijven lastig, al zit er wel enige progressie in. Zo vertrouwde iemand van het project mij het verhaal toe over hoe haar zus was doodgegaan aan enorme tumoren (met net iets te veel plastische details) en heb ik ontdekt dat mijn host nooit op school heeft gezeten. Naast dat dit onze communicatie uitdagingen verklaard vind ik het ook zeer bijzonder dat hij het zo ver geschopt heeft (hij is een gerespecteerde man binnen de gemeenschap). Hij zegt dit nooit tegen mensen omdat het niet goed is voor zijn imago, maar hij zij dat het ook nooit ter sprake kwam. Ik denk dat dit ook heel erg verklaard hoe de Botswanen zijn. Ze praten niet over vroeger of de verre toekomst, vooral het nu is belangrijk. Ik word dus dagelijks gevraagd hoe ik heb geslapen en wat ik van Botswana vindt, maar niemand heeft gevraagd naar mijn hobby’s of mijn leven in Nederland. Wel willen ze graag aan mijn haar zitten (de eerste keer dacht ik, naïef als ik ben, dat er iets in zat). Ik merk dat ik de diepgang soms wel mis, maar ik blijf gewoon over alles dingen vragen, dan komt dat vast vanzelf soort van goed.
Verder wordt ik geacht om mijn kennis van Setswana uit te breiden (Hallo, hoe gaat het? Bedankt en Doei vinden ze onvoldoende) want ze vinden dat ik over 3 maanden wel vloeiend Setswana spreek. Ik hou heel hardnekkig vol dat ik het heeeel moeilijk vind en niet zo goed ben in talen leren (beide geen leugens) maar moet ondertussen wel een beetje aan de bak. Niet dat ik denk dat ik veel progressie ga maken, want deze taal is belachelijk (de dagen van de week zijn mosupologo, labobedi, laboraro, labone, lathano, matlhatso, thsipi). Gelukkig willen ze af en toe nog wel eens Afrikaans gebruiken (zaterdag noemen ze vaak satertag en tafel noemen ze gewoon tafel) wat nog enige hoop biedt (al is het woord tafel geen goede conversatiestarter denk ik zo).
Altijd als ik denk dat het leven te voorspelbaar wordt hier gebeurd er iets interessants, zoals een stroomstoring (beste sterrenhemel so far), waterstoring (toch jammer dat ik me dat niet voordat ik na de wc ging bedacht…) of aardbeving. Die laatste was al anderhalve week geleden, maar ik heb er vol doorheen geslapen. 3 dagen later opende mijn host zijn Whatsapp die vol stond met apocalyptische berichten, die we dus allemaal gemist hadden. De buurvrouw is de hele nacht opgebleven omdat ze bang was, maar het was dus weinig indrukwekkend.
Verder heb ik nog een aantal spannende dingen meegemaakt. Zo ontmoette ik op maandagochtend de chief. Deze vrouw is de baas van de ghotla. Op deze ontmoetingsplaats beslist zij of mensen de gevangenis in moeten als ze iets verkeerd hebben gedaan en wordt er een keer in de zoveel tijd een volksvergadering gehouden. En waar ik vorige week zei dat de politie totaal niet bedreigd was, is deze vrouw was de definitie van imponerend. Ze was enorm, had een superluide stem en is volgens mij iemand die je echt te vriend wilt houden. Gelukkig vond ze mij onmiddellijk fantastisch. Ze noemde mij haar moeder (Botswanen doen echt veel te makkelijk over blanke gezinsuitbreiding) en ze zou eigenlijk mijn host worden, maar had te weinig ruimte. Ze trok me agressief aan mijn arm overal mee naar toe en legde me alle regels van de ghotla uit (je mag niet over de randjes met stenen stappen, je moet eromheen. Anders gaan de voorvaderen moeilijk doen enzo). Aan het eind gaf ze me een grote sjaal van wol, wat blijkbaar een cadeautje was. Ik had dit niet gelijk door, maar dat werd me snel genoeg duidelijk gemaakt. Na 6x bedankt te hebben en tot uit haar zicht deze om te hebben gedaan (ik stierf van de hitte in dat ding) heb ik deze in mijn tas gestopt en beloofd deze weer mee te nemen als we naar de bijeenkomst zouden gaan die donderdag.
Dus stond ik op donderdag met zwangere projectleader bij de ghotla om 8 uur, waar bleek dat we een uur te vroeg waren (een uniek moment haha). We hebben toen nog maar even snel een rapport op kantoor afgemaakt en toen we terugkwamen bleek dat er nog steeds vrijwel niemand was. Wat bleek? Het was betaaldag. Dit betekent dat alle Botswanen bij het postkantoor hun loon op gaan halen en dat vervolgens gaan verbrassen (sparen is overrated). Hierdoor was niemand komen opdagen en werd de meeting verplaatst. Terwijl ik onder mijn sjaal aan het smelten was werd mij verteld dat alleen oude mensen en belangrijke stakeholders een sjaal dragen, dus ik ben weer eens hard op een voetstuk gezet als blanke in de gemeenschap (maar ik heb wel een mooie sjaal, hoera!). Ik denk dat ik bij de volgende ghotla meeting ik de sjaal per ongeluk vergeet, want ik vind het heel ongemakkelijk om in die positie te zitten (en daarnaast, waarom doen ze wollen dingen dragen met 25+ graden?).
Ook heb ik mijn eerste intens ongemakkelijke gesprekken over geld gevoerd. In de categorie werkverschaffing moest ik van mijn host mijn was aan de buurvrouw geven. Die vond ik ’s middags gewassen terug op mijn bed, keurig opgevouwen en gestreken (inclusief keurig gestreken onderbroeken, haha). Toen ik aan mijn host vroeg hoeveel geld ik haar moest geven zei hij dat ze had gezegd dat ik dat zelf moest bedenken (wat een kutantwoord…). Mijn host hielp ook niet echt mee in het begin, maar toen ik bleef vragen wat hij vond dat ik moest geven gaf hij uiteindelijk toe en heb ik uiteindelijk ongeveer 4 euro betaald, wat blijkbaar een royaal salaris is. En alsof dat nog niet genoeg was is er nog een andere vrouw die op de weg naar mijn werk woont. Haar eerste begroeting was “Hello, who are you? I love you!” wat ik nogal intens vond. Vaak willen mensen gewoon een praatje maken, maar deze vrouw was nog een leveltje brutaler. Op de tweede dag wilde ze dat ik haar geld gaf voor de graduation ceremony van de basisschool. Ik was met de zwangere projectleader, die tegen mij zei dat ik niks moest geven omdat ze alleen aardig tegen me deed toen ik blank was. Dat heb ik dus maar niet gedaan. Tegenwoordig neem ik toch een andere straat naar mijn werk, al denk ik dat ze me nu niet zo interessant meer vindt. Mocht je nu denken, maar de graduation ceremony dan? Ik heb mijn directe buurvrouw wel geld gegeven, dus ik mag in november fijn naar de afsluitende stukjes van de basisschool kinderen komen kijken (lijkt me hilarisch).
Qua projecten heb ik nu eindelijk groen licht om aan mijn ideeën te werken (ze nemen alles wat ik zeg onmiddellijk voor waar aan, wat ik als kritische Hollander ingewikkeld vindt). Ik ben nu bezig met een educatief spellenboek (mocht je nog spelletjes kennen die kinderen leert om samen te werken, te luisteren, rekenen etc. , laat het vooral weten!) en ga helpen met de ontwikkeling van een life skill programme. Daarnaast hebben ze ontdekt dat ik snap hoe formules werken in Excel, dus nu ben ik een IT vraagbaak geworden. Ik heb ze uitgelegd dat het echt niet nodig is om handmatig getallen op te tellen met een rekenmachine en die in Excel in te voeren (je administratie baseren op Excel met weinig kennis van Excel is superhandig vinden ze hier) en leer ze nu hoe ze dit zelf kunnen doen. Ik denk dat het de efficiëntie van deze procedures erg gaat vergroten (laten we zeggen dat er een hoop vooruitgang mogelijk is).
Ook kom ik steeds meer de weten over de organisatie, zo werken alle docenten voor ICT, Business Management en naaien geheel vrijwillig en zijn er ook 2 jongens die fulltime aanwezig zijn en niks betaald krijgen. Ook heeft de mijn (die ene die failliet was gegaan vanwege enorme schulden) opnieuw gezegd een grote donatie te doen (als je het snapt, leg het me uit) en hebben ze een groot aantal grow groups. In deze groepen zitten vrouwen die een klein bedrag sparen per maand om zo bij onverwachte gebeurtenissen (zoals een begravenis) bij te kunnen springen bij elkaar. Om dit verder te ondersteunen heeft de organisatie allerlei dealtjes gesloten (gratis koffie bij je begrafenis, woehoee). Verder komen nog steeds de kinderen 3x in de week langs. Deze week heb ik schipper mag ik overvaren geprobeerd aan te leren, maar dit werd een soort rugby omdat ik een beetje onderschat had hoeveel ruimte je hiervoor nodig had. De frequentie van 150 gillende kinderen blijf ik slecht trekken maar ze hebben het in elk geval naar hun zin. Ook is er 1 jongetje van een jaar of 5, ik noem hem de mug, die meerdere keren per speelmiddag ineens aan mijn been voelt en me dan met grote zwarte ogen aanstaart en lacht. Ik schrik elke keer weer.
Ze hadden me gevraagd deze week of ik ook gisteren langs wilde komen op werk, omdat er teen club zou zijn en ze graag wilden laten zien hoe dit ging. Dit is een club voor hiv positieve jongeren, die met elkaar praten over hoe ze dingen het beste kunnen aanpakken. Alleen bleek toen ik aankwam dat er bijna niemand was gekomen. We hebben nog een paar uurtjes gewacht en toen geconcludeerd dat men niet kwam omdat het heel slecht weer was (lees 23 graden met wolken, dat is hier koud). Gelukkig heb ik me prima gemaakt met goede gesprekken met de housekeepster en de zwangere projectleader over religie en kinderen (ze staan erop dat als ik later kinderen krijg er een Skype babyshower komt) en Botswaans koken (ze concludeerde dat ik nooit kookte op basis van dat ik niet wist hoe ik een witte kool het beste kon snijden, discriminatie!).
Dan, wegens succes en verwondering herhaald, weer een lesje Botswana voor beginners.
- Je telefoon opnemen gaat voor elke vorm van conversatie en is altijd gepast. Hierbij is een rare ringtone gewenst. Kippen, honden, dolfijnen of een hard schreeuwende pastoor (“The lord will show us our destiny”) zijn suggesties hiervoor.
- Excuseer je niet als je te laat bent, mensen kijken je alleen maar niet begrijpend aan. Tenzij het mijn host is, de enige punctuele man van Botswana (samen met de president als ik hem mag geloven).
- Wees niet te enthousiast als je mensen ergens mooi hoort zingen. Het kan zomaar ineens zijn dat het een begrafenis is en dat men het dan een leuk idee vindt als je even gaat kijken. Het argument dat je iemand niet kent kan je redden, maar is voor Batswana (zo noemt de bevolking van Botswana zichzelf) geen probleem.
- Als je westerse programma’s wil kijken moet je op de Zuid Afrikaanse zender zijn, daar kun je gewoon Project Runway en Modern Family zien. Ook hebben ze slechte soaps, maar niet zo slecht als de Botswaanse versie. Een hoofdrolspeler was een oud politicus in deze stad, die een carrièreswitch heeft gemaakt en het is verder precies wat je bedenkt bij een soap. Dramatisch slecht acteerwerk en rare muziekjes in rare settingen. Op de Botswaanse tv kun je terecht voor klassiekers als so you think you can regendans (true story, er is een competitie hiervoor) en het journaal. Denk niet dat je bij dat journaal iets over andere landen vertelt, want de lokale landbouwbeurs is veel belangrijker.
- Onderschat het sociale systeem van Botswana niet. Ze krijgen pensioen (wel een beperkt aantal jaar, maar dat is geloof ik met de AIDS epidemie niet zo’n probleem), de kinderen krijgen gratis onderwijs, uniformen en lunch op school en arme mensen krijgen gratis gezondheidszorg. Ook kunnen kinderen die niet goed presteren op school terugvallen op een soort bijspijkerschool, die ze alsnog toegang kan verlenen naar een vervolgopleiding. Ook zorgt de overheid goed voor weeskinderen, al schijnen mensen daar wel op grote schaal misbruik van te maken.
- Als je iets wilt dan vraag je dat niet, maar wijs je ernaast, het liefst met een zeurend toontje erbij (Lucca, je was in je vorige leven een Batswaan, ik ben erachter!).
- Ik wil later de baan van mijn host. Als counselor kletst hij met de mensen in de buurt om ze vervolgens te representeren in de gemeente. Mocht deze carrièremove falen, kun je altijd nog weger in de supermarkt worden (je mag niet zelf je stickertje op je groente plakken), bonnetjes controleur (om te kijken of je niks in de supermarkt gestolen hebt) of taxi teller (zodat elke taxi ongeveer evenveel kan verdienen).
- Mocht je iemand niet op zijn 2 of 3 mobiele nummers kunnen bereiken (want elke provider heeft op andere plekken goed bereik) is er een kleine kans dat iemand een vaste telefoon heeft. Daarvoor hebben ze hier nog gewoon een telefoonboek, voor het hele land, die kleiner is dan die van het gemiddelde gehucht in Nederland.
- Afwassen doe je met een vaatdoekje. Handdoeken zijn overbodig, net als zeep bij de wc. Verder kun je prima 150 arme kinderen uit dezelfde bekers laten drinken. Nu maar hopen dat er niemand herpes (of erger…) heeft.
- Je hoeft niet goed te kunnen rijden in Botswana, dat kan niemand namelijk. Schrijf vooral teksten als “The lord is my guardian” op de auto, dan kan je niks gebeuren. Toeter bij elke bocht en doe je gordel om als er politie langsrijdt (o en leg dan ook even je telefoon weg, waar je al de hele tijd op kijkt). Een rijbewijs halen is niet moeilijk, maar kost vooral veel tijd. Als je dan een zwangere projectleader ben neem je gewoon het heft in eigen handen en rij je al 9 jaar zonder rijbewijs. De boete is 100 euro, maar ze rijdt (op wonderbaarlijke wijze) beter dan de gemiddelde chauffeur. Zeg ook dat je ernstige rijangst heb voor rijden op de linkerbaan, anders misbruiken ze het feit dat je legaal kan rijden en ben jij vanaf dan chauffeur.
- Als je iemand de hand schud moet je eruit zien als een New Yorkse gangster. Ook als je oud en bejaard bent. Wees hier dus als westerling alert op (ik had het de eerste paar keer niet door, wat vrij ongemakkelijk was).
- De kunst van de small talk is redelijk snel te beheersen. Het gaat er gewoon om dat je vaak je gezicht laat zien, vervolgens hoef je weinig interessants te vertellen en kun je na 5 minuten gewoon weer gaan (pro tip: bel iemand eerst op voordat je spontaan langsgaat, anders staan ze onder de douche. True story). Probeer de intens harde tv die altijd aanstaat (het liefst met een schreeuwende pastoor) te negeren, hoe moeilijk dat ook is. Haal geen mensen door elkaar (dat zat er natuurlijk aan te komen met al die donkere huisvrouwen hier…), dat wordt niet gewaardeerd.
- Als de zon niet schijnt en het kwik onder de 25 graden komt is het winter. Dit betekent dat je je wollen muts de hele dag draagt en lekker je winterjas binnen aan houdt. Als je dit niet doet wordt je raar aangekeken en wordt je zeer regelmatig gevraagd of je het niet ook koud hebt.
- Er zijn twee soorten kerken in Botswana volgens de housekeeper. Het is niet de vraag of je naar de kerk gaat maar naar welke. Beiden hebben gemeen dat je er veel zingt, het liefst met de billen schuddend, terwijl je heftige teksten zingt. Het verschil zit hem in het water. Bij de ene kerk zien ze water als symbool van alle verlossing in de wereld, waardoor mensen spontaan ter aarde storten en out gaan door het drinken van water. Bij de andere kerk doen ze dit gewoon de old school way door mensen aan te raken. Voor deze diensten hoef je echt niet naar de kerk, dat kun je ook gewoon lekker op je laptopje bekijken op Youtube. Hard meezingen en het geluid op standje burenruzie wordt hierbij gewaardeerd. O en als iemand zegt dat hij Joods is, maakt hij waarschijnlijk een grapje (wist ik veel).
Dat was het weer. De komende week ben ik benieuwd wat er weer komen gaat. Vanavond ben ik alleen thuis dus ik ga even bedenken welke rebelse dingen ik dan ga doen. Ik ga dinsdag de collega’s van mijn host ontmoeten in een of andere meeting (ik moet gewoon staan en dan gaan mensen klappen, dat is alles wat ik weet haha) en zaterdag naar een cultuurfestival in een hotel. Hier is eten, bier en cultureel Botswaans vermaak zoals dans, dichtkunst etc. Ik ga alleen want mijn host moet ergens anders heen, dus ik ben heel benieuwd hoe dat gaat zijn.
Bedankt voor al jullie leuke reacties en tot snel weer!
Liefs,
Diede
Inmiddels ben ik hier alweer 2 weken en het voelt alsof ik al heel lang weg ben. De meeste aspecten van het Botswaanse leven beginnen langzaam te wennen, maar ik blijf me nog dagelijks verbazen over hoe dingen hier gaan. De bevolking begint ook heel langzaam aan me te wennen, ik word nog evenveel aangestaard, maar wel iets minder nageroepen (score!). Verder moet ik nog heel hard wennen aan mijn plotselinge stabiele leventje, ik werd vandaag zelfs spontaan om kwart voor 6 wakker (!!!) terwijl ik graag wilde uitslapen. Botswaanse moeders roepen hun kinderen namelijk standaard op standje luchtalarm, en dan het liefste lekker dicht bij mijn raam. Tel daar de wekker van de buren bij op (een hele luide haan), hier en daar een wild dier met een harde koebel en spelende kinderen en je snapt dat mijn ochtenden vroeg starten.
Voor de rest is mijn dagindeling ook lekker voorspelbaar. Naar het project lopen (waar ik standaard te laat ben omdat iedereen tegen me praat, maar dan vaak nog steeds de eerste ben), daar aan het werk, met veel kletspauzes met koffie en 3 koekjes (Hollanders zijn gierig, ik zeg het je haha). Verder volgen random bezoekjes aan willekeurige mensen en plekken en dan ergens tussen half 5 en kwart over 5 weer richting huis. Daar even kletsen met de host en eventueel langs wippende buurvrouwen en dan is het tijd om te koken. Mijn host vraagt nog elke dag heel schattig “Wat zullen we eten vandaag?” terwijl we allebei weten dat als er gisteren geen pap of kip was, dat vandaag wel op het menu staat. Desondanks zijn er kleine veranderingen merkbaar, ik heb namelijk paprika geïntroduceerd waar ik vooral zelf heel gelukkig mee was en hij iets wat iets te veel leek op mos (vice versa). Na het eten verplaatst hij van een tafeltje naar de bank en dat is het teken dat we thee gaan drinken. Laatst at hij zijn eten op de bank en was ik geheel van mijn à propos. Dit alles gebeurd vaak zwijgend onder het genot van het Botswaanse journaal (waar hij aan mij uitlegt wat er gebeurd) waarna hij om 8 uur naar bed gaat.
Diepgaande gesprekken blijven lastig, al zit er wel enige progressie in. Zo vertrouwde iemand van het project mij het verhaal toe over hoe haar zus was doodgegaan aan enorme tumoren (met net iets te veel plastische details) en heb ik ontdekt dat mijn host nooit op school heeft gezeten. Naast dat dit onze communicatie uitdagingen verklaard vind ik het ook zeer bijzonder dat hij het zo ver geschopt heeft (hij is een gerespecteerde man binnen de gemeenschap). Hij zegt dit nooit tegen mensen omdat het niet goed is voor zijn imago, maar hij zij dat het ook nooit ter sprake kwam. Ik denk dat dit ook heel erg verklaard hoe de Botswanen zijn. Ze praten niet over vroeger of de verre toekomst, vooral het nu is belangrijk. Ik word dus dagelijks gevraagd hoe ik heb geslapen en wat ik van Botswana vindt, maar niemand heeft gevraagd naar mijn hobby’s of mijn leven in Nederland. Wel willen ze graag aan mijn haar zitten (de eerste keer dacht ik, naïef als ik ben, dat er iets in zat). Ik merk dat ik de diepgang soms wel mis, maar ik blijf gewoon over alles dingen vragen, dan komt dat vast vanzelf soort van goed.
Verder wordt ik geacht om mijn kennis van Setswana uit te breiden (Hallo, hoe gaat het? Bedankt en Doei vinden ze onvoldoende) want ze vinden dat ik over 3 maanden wel vloeiend Setswana spreek. Ik hou heel hardnekkig vol dat ik het heeeel moeilijk vind en niet zo goed ben in talen leren (beide geen leugens) maar moet ondertussen wel een beetje aan de bak. Niet dat ik denk dat ik veel progressie ga maken, want deze taal is belachelijk (de dagen van de week zijn mosupologo, labobedi, laboraro, labone, lathano, matlhatso, thsipi). Gelukkig willen ze af en toe nog wel eens Afrikaans gebruiken (zaterdag noemen ze vaak satertag en tafel noemen ze gewoon tafel) wat nog enige hoop biedt (al is het woord tafel geen goede conversatiestarter denk ik zo).
Altijd als ik denk dat het leven te voorspelbaar wordt hier gebeurd er iets interessants, zoals een stroomstoring (beste sterrenhemel so far), waterstoring (toch jammer dat ik me dat niet voordat ik na de wc ging bedacht…) of aardbeving. Die laatste was al anderhalve week geleden, maar ik heb er vol doorheen geslapen. 3 dagen later opende mijn host zijn Whatsapp die vol stond met apocalyptische berichten, die we dus allemaal gemist hadden. De buurvrouw is de hele nacht opgebleven omdat ze bang was, maar het was dus weinig indrukwekkend.
Verder heb ik nog een aantal spannende dingen meegemaakt. Zo ontmoette ik op maandagochtend de chief. Deze vrouw is de baas van de ghotla. Op deze ontmoetingsplaats beslist zij of mensen de gevangenis in moeten als ze iets verkeerd hebben gedaan en wordt er een keer in de zoveel tijd een volksvergadering gehouden. En waar ik vorige week zei dat de politie totaal niet bedreigd was, is deze vrouw was de definitie van imponerend. Ze was enorm, had een superluide stem en is volgens mij iemand die je echt te vriend wilt houden. Gelukkig vond ze mij onmiddellijk fantastisch. Ze noemde mij haar moeder (Botswanen doen echt veel te makkelijk over blanke gezinsuitbreiding) en ze zou eigenlijk mijn host worden, maar had te weinig ruimte. Ze trok me agressief aan mijn arm overal mee naar toe en legde me alle regels van de ghotla uit (je mag niet over de randjes met stenen stappen, je moet eromheen. Anders gaan de voorvaderen moeilijk doen enzo). Aan het eind gaf ze me een grote sjaal van wol, wat blijkbaar een cadeautje was. Ik had dit niet gelijk door, maar dat werd me snel genoeg duidelijk gemaakt. Na 6x bedankt te hebben en tot uit haar zicht deze om te hebben gedaan (ik stierf van de hitte in dat ding) heb ik deze in mijn tas gestopt en beloofd deze weer mee te nemen als we naar de bijeenkomst zouden gaan die donderdag.
Dus stond ik op donderdag met zwangere projectleader bij de ghotla om 8 uur, waar bleek dat we een uur te vroeg waren (een uniek moment haha). We hebben toen nog maar even snel een rapport op kantoor afgemaakt en toen we terugkwamen bleek dat er nog steeds vrijwel niemand was. Wat bleek? Het was betaaldag. Dit betekent dat alle Botswanen bij het postkantoor hun loon op gaan halen en dat vervolgens gaan verbrassen (sparen is overrated). Hierdoor was niemand komen opdagen en werd de meeting verplaatst. Terwijl ik onder mijn sjaal aan het smelten was werd mij verteld dat alleen oude mensen en belangrijke stakeholders een sjaal dragen, dus ik ben weer eens hard op een voetstuk gezet als blanke in de gemeenschap (maar ik heb wel een mooie sjaal, hoera!). Ik denk dat ik bij de volgende ghotla meeting ik de sjaal per ongeluk vergeet, want ik vind het heel ongemakkelijk om in die positie te zitten (en daarnaast, waarom doen ze wollen dingen dragen met 25+ graden?).
Ook heb ik mijn eerste intens ongemakkelijke gesprekken over geld gevoerd. In de categorie werkverschaffing moest ik van mijn host mijn was aan de buurvrouw geven. Die vond ik ’s middags gewassen terug op mijn bed, keurig opgevouwen en gestreken (inclusief keurig gestreken onderbroeken, haha). Toen ik aan mijn host vroeg hoeveel geld ik haar moest geven zei hij dat ze had gezegd dat ik dat zelf moest bedenken (wat een kutantwoord…). Mijn host hielp ook niet echt mee in het begin, maar toen ik bleef vragen wat hij vond dat ik moest geven gaf hij uiteindelijk toe en heb ik uiteindelijk ongeveer 4 euro betaald, wat blijkbaar een royaal salaris is. En alsof dat nog niet genoeg was is er nog een andere vrouw die op de weg naar mijn werk woont. Haar eerste begroeting was “Hello, who are you? I love you!” wat ik nogal intens vond. Vaak willen mensen gewoon een praatje maken, maar deze vrouw was nog een leveltje brutaler. Op de tweede dag wilde ze dat ik haar geld gaf voor de graduation ceremony van de basisschool. Ik was met de zwangere projectleader, die tegen mij zei dat ik niks moest geven omdat ze alleen aardig tegen me deed toen ik blank was. Dat heb ik dus maar niet gedaan. Tegenwoordig neem ik toch een andere straat naar mijn werk, al denk ik dat ze me nu niet zo interessant meer vindt. Mocht je nu denken, maar de graduation ceremony dan? Ik heb mijn directe buurvrouw wel geld gegeven, dus ik mag in november fijn naar de afsluitende stukjes van de basisschool kinderen komen kijken (lijkt me hilarisch).
Qua projecten heb ik nu eindelijk groen licht om aan mijn ideeën te werken (ze nemen alles wat ik zeg onmiddellijk voor waar aan, wat ik als kritische Hollander ingewikkeld vindt). Ik ben nu bezig met een educatief spellenboek (mocht je nog spelletjes kennen die kinderen leert om samen te werken, te luisteren, rekenen etc. , laat het vooral weten!) en ga helpen met de ontwikkeling van een life skill programme. Daarnaast hebben ze ontdekt dat ik snap hoe formules werken in Excel, dus nu ben ik een IT vraagbaak geworden. Ik heb ze uitgelegd dat het echt niet nodig is om handmatig getallen op te tellen met een rekenmachine en die in Excel in te voeren (je administratie baseren op Excel met weinig kennis van Excel is superhandig vinden ze hier) en leer ze nu hoe ze dit zelf kunnen doen. Ik denk dat het de efficiëntie van deze procedures erg gaat vergroten (laten we zeggen dat er een hoop vooruitgang mogelijk is).
Ook kom ik steeds meer de weten over de organisatie, zo werken alle docenten voor ICT, Business Management en naaien geheel vrijwillig en zijn er ook 2 jongens die fulltime aanwezig zijn en niks betaald krijgen. Ook heeft de mijn (die ene die failliet was gegaan vanwege enorme schulden) opnieuw gezegd een grote donatie te doen (als je het snapt, leg het me uit) en hebben ze een groot aantal grow groups. In deze groepen zitten vrouwen die een klein bedrag sparen per maand om zo bij onverwachte gebeurtenissen (zoals een begravenis) bij te kunnen springen bij elkaar. Om dit verder te ondersteunen heeft de organisatie allerlei dealtjes gesloten (gratis koffie bij je begrafenis, woehoee). Verder komen nog steeds de kinderen 3x in de week langs. Deze week heb ik schipper mag ik overvaren geprobeerd aan te leren, maar dit werd een soort rugby omdat ik een beetje onderschat had hoeveel ruimte je hiervoor nodig had. De frequentie van 150 gillende kinderen blijf ik slecht trekken maar ze hebben het in elk geval naar hun zin. Ook is er 1 jongetje van een jaar of 5, ik noem hem de mug, die meerdere keren per speelmiddag ineens aan mijn been voelt en me dan met grote zwarte ogen aanstaart en lacht. Ik schrik elke keer weer.
Ze hadden me gevraagd deze week of ik ook gisteren langs wilde komen op werk, omdat er teen club zou zijn en ze graag wilden laten zien hoe dit ging. Dit is een club voor hiv positieve jongeren, die met elkaar praten over hoe ze dingen het beste kunnen aanpakken. Alleen bleek toen ik aankwam dat er bijna niemand was gekomen. We hebben nog een paar uurtjes gewacht en toen geconcludeerd dat men niet kwam omdat het heel slecht weer was (lees 23 graden met wolken, dat is hier koud). Gelukkig heb ik me prima gemaakt met goede gesprekken met de housekeepster en de zwangere projectleader over religie en kinderen (ze staan erop dat als ik later kinderen krijg er een Skype babyshower komt) en Botswaans koken (ze concludeerde dat ik nooit kookte op basis van dat ik niet wist hoe ik een witte kool het beste kon snijden, discriminatie!).
Dan, wegens succes en verwondering herhaald, weer een lesje Botswana voor beginners.
- Je telefoon opnemen gaat voor elke vorm van conversatie en is altijd gepast. Hierbij is een rare ringtone gewenst. Kippen, honden, dolfijnen of een hard schreeuwende pastoor (“The lord will show us our destiny”) zijn suggesties hiervoor.
- Excuseer je niet als je te laat bent, mensen kijken je alleen maar niet begrijpend aan. Tenzij het mijn host is, de enige punctuele man van Botswana (samen met de president als ik hem mag geloven).
- Wees niet te enthousiast als je mensen ergens mooi hoort zingen. Het kan zomaar ineens zijn dat het een begrafenis is en dat men het dan een leuk idee vindt als je even gaat kijken. Het argument dat je iemand niet kent kan je redden, maar is voor Batswana (zo noemt de bevolking van Botswana zichzelf) geen probleem.
- Als je westerse programma’s wil kijken moet je op de Zuid Afrikaanse zender zijn, daar kun je gewoon Project Runway en Modern Family zien. Ook hebben ze slechte soaps, maar niet zo slecht als de Botswaanse versie. Een hoofdrolspeler was een oud politicus in deze stad, die een carrièreswitch heeft gemaakt en het is verder precies wat je bedenkt bij een soap. Dramatisch slecht acteerwerk en rare muziekjes in rare settingen. Op de Botswaanse tv kun je terecht voor klassiekers als so you think you can regendans (true story, er is een competitie hiervoor) en het journaal. Denk niet dat je bij dat journaal iets over andere landen vertelt, want de lokale landbouwbeurs is veel belangrijker.
- Onderschat het sociale systeem van Botswana niet. Ze krijgen pensioen (wel een beperkt aantal jaar, maar dat is geloof ik met de AIDS epidemie niet zo’n probleem), de kinderen krijgen gratis onderwijs, uniformen en lunch op school en arme mensen krijgen gratis gezondheidszorg. Ook kunnen kinderen die niet goed presteren op school terugvallen op een soort bijspijkerschool, die ze alsnog toegang kan verlenen naar een vervolgopleiding. Ook zorgt de overheid goed voor weeskinderen, al schijnen mensen daar wel op grote schaal misbruik van te maken.
- Als je iets wilt dan vraag je dat niet, maar wijs je ernaast, het liefst met een zeurend toontje erbij (Lucca, je was in je vorige leven een Batswaan, ik ben erachter!).
- Ik wil later de baan van mijn host. Als counselor kletst hij met de mensen in de buurt om ze vervolgens te representeren in de gemeente. Mocht deze carrièremove falen, kun je altijd nog weger in de supermarkt worden (je mag niet zelf je stickertje op je groente plakken), bonnetjes controleur (om te kijken of je niks in de supermarkt gestolen hebt) of taxi teller (zodat elke taxi ongeveer evenveel kan verdienen).
- Mocht je iemand niet op zijn 2 of 3 mobiele nummers kunnen bereiken (want elke provider heeft op andere plekken goed bereik) is er een kleine kans dat iemand een vaste telefoon heeft. Daarvoor hebben ze hier nog gewoon een telefoonboek, voor het hele land, die kleiner is dan die van het gemiddelde gehucht in Nederland.
- Afwassen doe je met een vaatdoekje. Handdoeken zijn overbodig, net als zeep bij de wc. Verder kun je prima 150 arme kinderen uit dezelfde bekers laten drinken. Nu maar hopen dat er niemand herpes (of erger…) heeft.
- Je hoeft niet goed te kunnen rijden in Botswana, dat kan niemand namelijk. Schrijf vooral teksten als “The lord is my guardian” op de auto, dan kan je niks gebeuren. Toeter bij elke bocht en doe je gordel om als er politie langsrijdt (o en leg dan ook even je telefoon weg, waar je al de hele tijd op kijkt). Een rijbewijs halen is niet moeilijk, maar kost vooral veel tijd. Als je dan een zwangere projectleader ben neem je gewoon het heft in eigen handen en rij je al 9 jaar zonder rijbewijs. De boete is 100 euro, maar ze rijdt (op wonderbaarlijke wijze) beter dan de gemiddelde chauffeur. Zeg ook dat je ernstige rijangst heb voor rijden op de linkerbaan, anders misbruiken ze het feit dat je legaal kan rijden en ben jij vanaf dan chauffeur.
- Als je iemand de hand schud moet je eruit zien als een New Yorkse gangster. Ook als je oud en bejaard bent. Wees hier dus als westerling alert op (ik had het de eerste paar keer niet door, wat vrij ongemakkelijk was).
- De kunst van de small talk is redelijk snel te beheersen. Het gaat er gewoon om dat je vaak je gezicht laat zien, vervolgens hoef je weinig interessants te vertellen en kun je na 5 minuten gewoon weer gaan (pro tip: bel iemand eerst op voordat je spontaan langsgaat, anders staan ze onder de douche. True story). Probeer de intens harde tv die altijd aanstaat (het liefst met een schreeuwende pastoor) te negeren, hoe moeilijk dat ook is. Haal geen mensen door elkaar (dat zat er natuurlijk aan te komen met al die donkere huisvrouwen hier…), dat wordt niet gewaardeerd.
- Als de zon niet schijnt en het kwik onder de 25 graden komt is het winter. Dit betekent dat je je wollen muts de hele dag draagt en lekker je winterjas binnen aan houdt. Als je dit niet doet wordt je raar aangekeken en wordt je zeer regelmatig gevraagd of je het niet ook koud hebt.
- Er zijn twee soorten kerken in Botswana volgens de housekeeper. Het is niet de vraag of je naar de kerk gaat maar naar welke. Beiden hebben gemeen dat je er veel zingt, het liefst met de billen schuddend, terwijl je heftige teksten zingt. Het verschil zit hem in het water. Bij de ene kerk zien ze water als symbool van alle verlossing in de wereld, waardoor mensen spontaan ter aarde storten en out gaan door het drinken van water. Bij de andere kerk doen ze dit gewoon de old school way door mensen aan te raken. Voor deze diensten hoef je echt niet naar de kerk, dat kun je ook gewoon lekker op je laptopje bekijken op Youtube. Hard meezingen en het geluid op standje burenruzie wordt hierbij gewaardeerd. O en als iemand zegt dat hij Joods is, maakt hij waarschijnlijk een grapje (wist ik veel).
Dat was het weer. De komende week ben ik benieuwd wat er weer komen gaat. Vanavond ben ik alleen thuis dus ik ga even bedenken welke rebelse dingen ik dan ga doen. Ik ga dinsdag de collega’s van mijn host ontmoeten in een of andere meeting (ik moet gewoon staan en dan gaan mensen klappen, dat is alles wat ik weet haha) en zaterdag naar een cultuurfestival in een hotel. Hier is eten, bier en cultureel Botswaans vermaak zoals dans, dichtkunst etc. Ik ga alleen want mijn host moet ergens anders heen, dus ik ben heel benieuwd hoe dat gaat zijn.
Bedankt voor al jullie leuke reacties en tot snel weer!
Liefs,
Diede
